2019 оны жилийн тойм мэдээ

2018-2019 оны өвөл

Аймгийн хэмжээнд 2018 оны 11 дугаар сард агаарын  температурын дундаж нь -8,0...-10,4градус хүйтэн,  олон жилийн дундажтай харьцуулбал Баян-Өндөр суманд дунджийн орчим, Жаргалант суманд 1,9 градусаар дулаан, 12 дугаар сард агаарын  температурын дундаж нь -17,0...-21,3 градус буюу дунджаас 3 градусаар хүйтэн,  2019 оны 1 дүгээр сард агаарын  температурын дундаж нь  -15,2...-19,9 градус хүйтэн,  Баян-Өндөр суманд  1,4⁰С дулаан, Жаргалант суманд дунджийн орчим, 2 дугаар сард агаарын  температурын дундаж нь -16,1...-20,5 градус хүйтэн, Баян-Өндөр сум дунджаас 2,5⁰С дулаан,  Жаргалант суманд 3,4⁰С-аар хүйтэн байв.  Нийт нутгаар 2018 оны 12 дугаар сарын сүүлчээр эрс хүйтэрч малын хариулга, маллагаа түр зуур хүндэрсэн. Бусад хугацаанд дунджаас дулаан байсан. Агаарын температур 30 градус давж 12 дугаар сард нийт сумдаар 3-10 өдөр, 1 сард Жаргалант суманд 4 өдөр, 2 сард нийт сумдаар 1-9 өдөр /хамгийн хүйтэн нь -36,0⁰С / хүрсэн. Хөрсөнд 40 градус давж Жаргалант суманд 2018 оны 12сар, 2019 оны 1 сард 1 өдөр, 2 сард 2 өдөр /хамгийн хүйтэн нь -40,0⁰С/ хүйтэрсэн.

Орхон аймгийн нутгаар  2018 оны 11 дүгээр сард 2,1-3,8мм дунджаас бага, 12 дугаар сард 3,8-3,8мм орсон дунджаас бага, 2019 оны 1 дүгээр сард 1,7-2.8 мм дунджаас бага, 2 дугаар сард 0,0-0,2 мм буюу олон жилийн дундажтай харьцуулбал дунджаас бага орсон байна. 2018 оны 12 дугаар сарын эхээр цас орж нийт нутгаар тогтвортой цасан бүрхүүл тогтсон. 12 дугаар сард  хөрсөн дээр нэмэх градуст хүрч байснаас орсон цасны зузаан буурч, нягтыг ихэсгэж 12 сарын 31-ний байдлаар 3-4 см,  нягт нь 0,11-0,20 г/см³ байна. 1 сарын 31-ны байдлаар  2-6см, нягт нь 0,20 г/см³ , 2 дугаар сарын сүүлээр цасан бүрхүүл хайлсан.

2018 оны 11 дугаар сарын 25-нд 16-20м/с бусад хугацаанд үе үе 10-15м/с хүчтэй цасан болон шороон шуурга шуурч малын бэлчээрлэлтэнд таагүй байлаа.

Өвлийн бэлчээрийн  цасны явуул судалгаагааг 2019 оны 1 дүгээр сард хийсэн. Баян-Өндөр суманд сонгосон зогсоол цэгүүдэд цасны бүрхэц 6-10 балл, дундаж зузаан нь 2-4см, нягт  хэмжих хэмжээнд хүрээгүй, Цагаанчулуут, Шарчулуутад хөрийн зузаан 1-2 см бусад газраар хөргүй байна. Хунгарлаж шуурсан газраар 7-10см цастай байна. Жаргалант сумын цасны бүрхэц 10 балл, дундаж зузаан нь 3-6см, нягт нь 0.14-0,15г/см³, хунгарлаж шуурсан газартаа 11-13 см цас тогтсон, хөрийн зузаан 1-2 см байна. Нийт сумдын нутгаар малын бэлчээрлэлт, өвөлжилтийн байдал хэвийн, мал оторлох, нэмэгдэл тэжээл өгөх ажил явагдаж  байна. Цаг агаарын тааламжгүй нөхцлийн улмаас 6800 гаруй толгой мал хорогдсон мэдээтэй байна. 2018-2019 оны өвөл дээрхээс бусад хугацаанд цаг агаарын аюултай үзэгдэл тохиолдоогүй, цас багатай өнтэй өвөл боллоо.

2019 оны хавар

Агаарын дундаж температур 3 дугаар сард -2,8…-2,9 градус хүйтэн, 4 дүгээр сард 4,2…5,9 градус дулаан, 5 дугаар сард 8.6 градус дулаан байлаа.

Агаарын дундаж температурыг олон жилийн дундажтай харьцуулбал 3 дугаар сард дунджаас 4,4-5,1 градусаар дулаан, 4 дүгээр сард дунджаас 1,8-3,0 градусаар дулаан, 5 дугаар сард дунджаас 1,2 градусаар хүйтэн байлаа. Нийт нутгаар 5⁰С –ыг дайрч тогтвортой дулаарсан хугацаа 04 дүгээр сарын 26 наас, 10⁰С –ыг дайрч дайрч 05 дугаар сарын 20-ноос  тогтвортой дулаарсан байна.

6 дугаар сард 30 градус давж Баян-Өндөр суманд 1 өдөр /30,3С/, Жаргалант суманд 5 өдөр /32,0 С/ хүрч дулаарсан. Хөрсөн дээр 40 градус давж 4 сард  12-13 өдөр, 5сард 22 өдөр,6 сард 20-24 өдөр дулаарсан ба хамгийн дулаан нь 60-67 градус хүрсэн.

Нийт нутгаар 4 дүгээр сард 1,9-4,7 мм, 5 дугаар сард 24,7 мм, 6 дугаар сард 41,9-57,0 мм оров. Олон жилийн дундажтай харьцуулхад Баян-Өндөр сум 4 ба 5 дугаар сарын 1,2 дугаар арав хоног  132-150%-р ахиу тунадастай, 5 дугаар сарын 2,3 дугаар арав хоног  91-113% дунджийн орчим, 6 дугаар сарын 1,2 дугаар арав хоног дунджаас 34-50%-р бага, 3 арав хоног дунджийн орчим тунадас орсон. Жаргалант суманд 4 сарын 1 арав хоног, 6 сарын 1,3 арав хоног дунджийн орчим, 4 сарын 2,3 арав хоног дунджаас 0,0-15,4%-р бага, 6 сарын 2 арав хоногт 159%-р ахиу хур тунадас орсон. Салхины хурдны дундаж 2.5-3.0 м/с, үнэмлэхүй их хурд 12-20 м/с, 10 м/с-ээс дээш хурдтай салхитай өдрийн тоо  03 дугаар 7-9 өдөр,  04 дүгээр сард 15-16 өдөр, 05 дугаар сард 21 өдөр тус тус ажиглагдлаа.

Нийт нутгаар  04 дүгээр сард 8,12,23,29-нд нойтон цас, 05 дугаар сарын 9-нд орон шуурга, 9,11,14,16,17-нд нойтон цас орж цаг агаарын аюултай үзэгдэл тус тус ажиглагдсан байна. Бэлээрийн ургамал 4дүгаар сарын эхний арав хоногт цухуйж эхэлсэн ба ажиглалтын хэсгийн төлөөлөх ургамалууд өмнөх жилүүдээс  хожуу цухуйж  агьд бундуйжилтын үе шат жигдэрсэн, хялганад залаалалтын үе шат эхэлсэн байна. 4 сарын 30-ны байдлаар ургамлын дундаж өндөр нь 2-3 см, ургалтын байдал дунд үнэлгээтэй байна.

2019 оны зун

Агаарын температурын дундаж 6,7,8 дугаар саруудад нийт нутгаар 15-20 градус дулаан байлаа. Агаарын дундаж температурыг олон жилийн дундажтай харьцуулбал 6,7 сард дунджаас 1,5-2,0 градусаар дулаан, 8 дугаар сард дунджийн орчим, Жаргалант суманд дунджаас 3,0-5,0 градусаар дулаан байлаа.

Нийт нутгаар агаарын үнэмлэхүй их температур өдөртөө 30 градусыг давж 6 сард 1-5 өдөр, 7 дугаар сард 2-8 өдөр, 8 дугаар сард 30 градусыг давж халаагүй.

Хөрсний гадаргын дундаж температур 6,7 дугаар сард 24-27 градус дулаан, 8 дугаар сард 21-24 градус дулаан. Хөрсний гадарга дээр өдөртөө 6 дугаар сард  59-67 градус хүрч 20-24 өдөр,  7 дугаар сард 60-68 градус хүрч 19-22 өдөр, 8 дугаар сард 49-54 градус хүрч 19-25 өдөр халсан байна.

Энэ зун хур тунадас 41,9-66,5 мм орсон. Баян-Өндөр суманд 6-8 дугаар сард олон жилийн дунджийн орчим, Жаргалант суманд  6,8  дугаар сард дунджийн орчим, 7 дугаар сард дунджаас бага тунадас орсон байна.

Баян-Өндөр суманд 6-8 сард салхины их хурд 16-20м/с хүрсэн ба 10м/с-ээс дээш салхитай 8-17 өдөр байв. Жаргалант суманд 6 сард 10-14м/с хүрсэн ба 10м/с-ээс дээш салхитай 4-8 өдөр ажиглагдсан. Аюултай үзэгдлийн хэмжээнд хүрч салхилаагүй.

6 дугаар сарын сүүлч гэхэд зуншилгын байдал сайжирсаар 7,8 дугаар сард хэвийн үнэлгээтэй байв. Бэлчээрийн ургамлын ургац 8 дугаар сарын 25-ны байдлаар нийт нутгаар 1,1-6,3 ц/га, байлаа. 5 дугаар сард хүйтэн байснаас бэлчээрийн ургамлын ургалт удааширалтай байсан ч 6 дугаар сарын дундаас эхлэн зуншлага сайжирсан. Энэ жил зуншлага сайн байлаа. 6,7 сард нөөлөг салхиар нийт 2 удаа цаг агаарын аюултай үзэгдэл ажиглагдсан байна.  8 сард аюултай үзэгдэл ажиглагдаагүй.

Орхоны Баян-Өндөр сум бэлчээрийн даац 3-5 дахин хэтэрсэн байна. Зуншлага сайн байсан ч зарим газраар нэг наст болон хөл газрын ургамал түрж ургасан, ургамал тачир сийрэг байгаагаас нэгжийн ургац муу, зуншлага оройтсон газраар ургамлын бүтээмж гүйцээгүй байгаа нь даац хэтэрч гарах шалтгаан болсон.

2019 оны намар

Агаарын температур 9 дүгээр сард 8,1-8,3 градус хүйтэн,  10 дугаар сард 2.7-3,3 градус дулаан, 11 дүгээр сарын дундаж 8.0-10.4 градус хүйтэн байлаа. 10 дугаар сард олон жилийн дунджаас 1,9-2,2 градусаар дулаан, 9 болон 11 дүгээр сард олон жилийн дунджийн орчим байлаа.

9 дүгээр сард хур тунадас 34,4-79,7 мм, 10 дугаар сард хур тунадас 6.5-18.0 мм, 11 дүгээр сард хур тунадас 2.1-3.8 мм орсон. 9 дүгээр сард нийт нутгаар олон жилийн дунджаас ахиу, 10 дугаар сард Баян-Өндөрт дунджаас ахиу, Жаргалантад дунджаас бага, 11 дүгээр сард нийт нутгийн хувьд олон жилийн дунджаас бага орсон байна.

Энэ намар агаарын температур олон жилийн дунджаас дулаан, хур тунадас багатай, цаг агаар тогтуун байсан нь хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийн ажил явуулахад таатай байлаа.

Харин 9 дүгээр сарын сүүлчээр газар тариалан бүхий нутгаар нойтон цас орж үр тариа, төмс, хүнсний ногоо хураах болон хадлан тэжээл бэлтгэх ажлыг 3-5 хоногоор сатуулсан.

Баян-Өндөр сум нийт 59291 толгой малтай, ихэнх мал нь өөр аймаг сумын нутагт өвөлждөг бэлчээрийн нөөц байхгүй. Манай аймаг хадлангийн талбай байдаггүй учраас малчид хөрш аймаг, сумдаас хадлан тэжээлээ бэлтгэдэг онцлогтой. Жаргалант сум 93 малчин мал бүхий 67657 толгой мал тоологдон өвөлжиж байгаа ба мал сүргийн 70 орчим хувийг бог мал эзэлдэг. Аймгийн хэмжээнд өвөлжилт хаваржилтийн бэлтгэл хангаж малчид аж ахуйн нэгжүүд өөрсдийн хэрэгцээндээ 8006 тонн байгалийн хадлан бэлтгэж нөөцөлсөн. Хөдөөгийн хүн ам, мал аж ахуйг усаар хангах зориулалт бүхий 74 худгууд хүрэлцээтэй, хэвийн ажиллагаатай усан хангамж сайн байна.

Мэдээ гаргасан: ХААЦУ-ын технологич инженер Д.Оюунбат